Tokatta mimarı yapısıyla dikkat çeken ve Türk Evi diye nitelendirilen ahşap evler geçmişten bugüne kadar yıllara meydan okuyor.
Tokatta özellikle Halit Sokağı, Beysokak ve Beyhamam Sokakta yoğunlaşan tarihi evler yıllara meydan okuyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bu üç sokakta bulunan tarihi evlerin bir çoğunun restorasyonu gerçekleştirildi. Zamana meydan okuyan görüntüsüyle, ayakta durmaya çalıştığı mahallelerde kentin tarihini yansıtan evler, aynı zamanda şehre gelen turistlerin de yoğun ilgisi çekiyor.
ÇOĞUNLUKLA İKİ VEYA ÜÇ KATLIDIR
Tokat evleri çoğunlukla iki veya üç katlıdır. Dışarıdan içeriye girildiğinde zemin katlar taş döşeli olup, taşlık olarak isimlendirilir. Bu bölümler yazın sıcak günlerinde de ev işlerinin yapıldığı mekânlardır. Ayrıca buraya kiler, ambar, depo gibi bölümler de eklenmiştir. Büyük ve küçük ocaklar, fırınlar yine burada yer almıştır. Tokat evlerinde zemin kat ile üst kat arasına bir ara kat yerleştirilmiştir. Bu bölüm daha çok kışın yaşanılan yer olduğundan biraz da basık yapılmıştır. Genellikle bu bölüme iki oda yerleştirilmiş, helâlar ise ya zemin kata, ya da bu ara katın bir yerinde yapılmıştır. Yine bu ara katta, bazen de üst kat odalarında gusülhaneye yer verilmiştir. Evlerin üst katları çoğunlukla günlük hayatın geçtiği ve geniş pencerelerle dışa açılan bölümdür. Ara katlara göre bu katlar çok daha iyi aydınlatılmıştır. Üst kat odalarında pabuçluk, sedirlik, ocak, dolap, yüklük, sergen ve lambalık gibi yaşamı içeren ayrıntılar da bulunmaktadır. Tokat evlerinde çoğunlukla üç plan tipi uygulanmıştır. Bunlar, ikiyüzlü iç sofalı plan tipleri, üç tarafı odalı dış sofalı tipler ve dış ve köşe sofalı tiplerdir. Tokat evlerinin yapımında taş temeller üzerine ahşap çatkılı, araları kerpiç dolgulu yapı tekniği uygulanmıştır. Bağdadi denilen teknik ise daha çok çıkmalarda ve ara duvarlarda kullanılmıştır. Ahşap çatkının kurulması ve kerpiç dolgunun yapılmasından sonra da iç yüzeyler samanlı çamur ile sıvanmış, üzerleri alçı ile örtülmüştür. Dış yüzeylerde ise kıtıklı kireç sıvası ve samanlı çamur sıva uygulanmıştır. Evlerin cephe düzenlemelerinde daha çok ön cepheye önem verilmiştir. Erken yapılanmada avluya açık sofa daha sonradan kapatılmış ve çıkmalar cephenin belirleyici mimari elemanı konumuna gelmiştir. Bu nedenle de köşelerde çıkmalı ev tipleri ile de karşılaşılmıştır. Üst örtüde çatı saçaklarına özen gösterilmiştir. Bu saçaklarda saçak altı düz ahşap kaplamalı, saçak altı içe eğilimli örnekler ve saçak altı hiçbir şekilde kaplanmayıp düz bırakılmış tiplerle de karşılaşılmıştır. Çatılar genellikle yayvandır. Bitişik nizam evlerde ise beşik çatı, bahçe içerisindeki evlerde de kırma çatı kullanılmıştır. Bütün bu evlerde alaturka kiremide yer verilmiştir
MADEN İŞÇİLİĞİ GÖRÜLMEKTEDİR
Tokat evlerinde maden işçiliği kapı tokmakları ve kapı kollarında görülmektedir. Bunlar demir, bronz ve pirinçten yapılmış olup, iri halkalar veya el biçimindedirler. Kapı kuşaklarının aralarına konulan çapraz veya düz silme demirler kabara denilen çivilerle çakılmıştır. Yöresel maden sanatkârları buraya Şakşak tabir edilen oymalı pullar üzerine tokmaklar ve Çekecek denilen iri halkalar, kilitler, zemberekler yapmışlardır. Tokatta günümüze gelebilen XVIII. yüzyılın sonlarına tarihlenen Vakıf Evi Bey Hamam Sokakta bulunmaktadır. Bu evin mimari yapısının yanı sıra bezemeleri, tavan süslemeleri dikkati çekmektedir. Hoca Ahmet Mahallesi Hoca Ahmet Sokağında bulunan Yağcıoğlu Konağı XIX. yüzyılıntalarında yapılmıştır. İç sofalı plan tipinde olan bu evin cephe görünümü, mimarisi ve bezemesi ile dikkat çeken örneklerdendir. Gazi Osman Paşa Caddesinde XVIII. yüzyıla tarihlendirilen Latifoğlu Konağının plan tipi diğer Tokat evlerinden farklıdır. Burada L şeklinde avluya açılan açık bir sofanın etrafına odalar sıralanmıştır. Ayrıca zemin katına bir hamam ile iş evi yerleştirilmiştir. Pencereleri de XVII.-XVIII. yüzyıl konaklarında olduğu gibi büyük ölçüde ve ikili pencere düzeninde yapılmıştır. Bu evin bezemeleri de dikkati çekmektedir. Ali Paşa Hamamı Sokağındaki Madımaklar Evi bahçe içerisinde olup, belirli bir plan düzenine uymamaktadır. Bu evin en büyük özelliği tavan, duvar, yüklük ve dolaplardaki kalem işleridir. Deve Görmez Mahallesi Deve Görmez Sokakta bulunan Mustafa Süsoy Evi, iki katlı U şeklinde bir plan düzeni göstermektedir. Evin alt ve üst katı iki yüzlü, iç sofalı plan tipindedir. Ancak bu evde kapalı olan taşlık ön cepheden çıkıntı yaparak üstü açık küçük bir ön avlu haline dönüşmüştür. Bu ev XIX.-XX. yüzyıla tarihlendirilmektedir
